İç Kuvvetler Nelerdir?
İç kuvvetler, iç kuvvetler nelerdir?
YER KÜRENİN OLUŞUM SERÜVENİ
Yerkürenin oluşumundan bu yana pek çok evre yaşanmıştır.
Bilimsel kuramlara göre, başlangıçta nebula ismi verilen ve kızgın gazlardan
oluşan bir kütle vardı. İç kuvvetler hakkında detaylı bilgiye iç kuvvetler sayfasından ulaşabilirsiniz. Nebula'yı oluşturan maddeler Büyük Patlama (Big Bang
Teorisi) ile evrene yayılmıştır. Daha sonra dağılan bu maddeler, belli çekim
merkezlerinin etrafında toplanarak farklı gök cisimlerini oluşturmuştur. Bu
süreçte öz kütlesi ağır olan maddeler, çekimin etkisiyle en içte toplanmış,
diğerleri de öz kütlesi ağır olandan hafif olana doğru çekirdekten kabuğa doğru
sıralanmıştır. Böylece Yer'in çekirdeğinden kabuğuna doğru, bileşimi ve
yoğunlukları farklı katmanlar oluşmuştur. Yerküre'yi oluşturan maddelerden
dışta olanları zamanla soğuyarak litosferi oluşturmuştur. Çanak ve çukurlarda
biriken sular; okyanus, deniz ve gölleri (hidrosferi), yerküreyi çepeçevre
saran gazlar ise atmosferi oluşturmuştur. Bu üç katmanın etkileşimi ile zamanla
canlıların yaşamı için gerekli ortam oluşmuştur.
Yerin Merkezine Yolculuk
Dünya'nın zamanla soğuması ile sıcaklık ve yoğunlukları
farklı katmanlar meydana gelmiştir. Yer'in merkezine doğru sıcaklık, yoğunluk
ve basınç artar. Kıtasal kabuk silisyum ve alimünyum gibi metallerin fazlalığı
nedeniyle sial, okyanusal kabuk ise silisyum ve magnezyum fazlalığı nedeniyle
sima olarak nitelendirilir. Sial ve sima konuları İç kuvvetler nelerdir sayfasında anlatılmıştır.
Yer yuvarlağının iç yapısı hakkındaki bilgiler;
Deprem dalgalarından (farklı yoğunluktaki katmanlardan
geçerken hızları değişir.
Volkanik patlama ve püskürmelerden
Petrol ve maden araması için yapılan sondajlardan elde
edilir.
LEVHA TEKTONİĞİ
Katı yerkabuğu, sıvı ve akışkan olan manto üzerinde bir gemi
gibi yüzer. Mantoda gerçekleşen dikey ve yatay hareketler de yerkabuğundaki
levhaların hareketlenmesine neden olur. Mantodaki bu tür hareketler, kıtaların
hareket etmesine, kırılmasına, yükselmesine, çökmesine, çarpışmasına, birbirine
yaklaşıp uzaklaşmasına yol açar. Bu ise dağ oluşumu, volkanizma ve depremlere
neden olur.
Bilim insanlarına göre, başlangıçta Pangea adı verilen tek
kıtadan oluşan karalar, zamanla kırılarak ayrılmış ve birbirinden
uzaklaşmıştır. Güney Amerika kıtasının doğu kıyıları ile Afrika kıtasının batı
kıyılarının bir yap boz gibi birbirini tamamlaması bu yargıyı destekler.
Yerkabuğunun parçalanıp ayrılmasıyla oluşan, büyük kara kütlelerine levha adı
verilir. İnce olması nedeniyle levha sınırları genelde okyanus tabanlarından
geçer. Levhalar bazı yerlerde birbirine yaklaşır, bazı yerlerde ise birbirinden
uzaklaşır. Bu konu iç kuvvetler ile doğrudan alakalıdır.
Levhaların birbirine yaklaşıp uzaklaşması;
Derin deniz çukurlarının oluşmasına, genç kıvrım kuşaklarının
oluşmasına (Alp - Himalaya, And Kıvrım kuşağı), yerkabuğunda kırık hatlarının,
volkanik püskürme alanlarının oluşmasına, fay hatları boyunca sıcak su
kaynaklarının (jeotermal enerji) yüzeye çıkmasına, kıtaların
alçalıp-yükselmesine neden olmuştur.